Անգրագետ հաշվարկ կյանքից հոգնածների համար

Ապառիկ… Պարտքեր… Ընդհանուր ծախսեր… Դրամագլուխ… Հարկ… Տուրք… Կողո­պուտ… Մտքումս ցուցակ կազմեցի, ամեն ինչի դիմաց գիծ դնելով. հետո կամ լրացնելու բան կունենամ, կամ չէ: Չունեցածի դիմաց կմնա բաց՝ դատարկ, չապրած տարածություն:

Կարճ ասած՝ գույքագրում եմ կյանքս… Թեև միշտ ատել եմ հաշվապահությունը՝ իրականության պես չոր, ռեալ, առանց գեղարվեստական ձևավորման: Ոնց որ սիրտդ դանակ խրեն. այս ունես, այսքան ունես, այս չունես՝ չունես առհասարակ: Հստակ ու թեթև պարզում է՝ ինչի դիմաց ինչ ունես, ինչ ես կորցրել ու ինչ շահել, չարչարանքդ ինչ է արժեցել: Իսկ երբ այդպես սառնասրտորեն աչքդ են խոթում կորուստներդ, ի՞նչ ասեմ՝ անմարդկային է: Հայերս դրան ասում ենք վերքի վրա աղ լցնել: Բայց ուզած-չուզած դիմում ես անհրաժեշտ հաշվապահությանը. ուզում ես ճշտել՝ որքանո՞վ է գոյությունդ արդարացնում իրեն, ի՞նչ շահեցիր և որտե՞ղ տանուլ տվեցիր:

… Երեկվանից, երբ հյուրերից հետո օդափոխեցի սենյակն ու լվացի վերջին կեղտոտ ափսեն, հաշվապահություն եմ անում: Իմ դեպքում այն հետևյալն է՝ չունես… չունես… տանուլ տված… վնասով…սնա՞նկ. արդյունքում բան չի մնում: Հավատս չի գալիս, անընդհատ գրում ու ջնջում եմ, ճշգրտում. հանկարծ բացթողումներ չլինեն:

…Եվ այսպես՝ այսօրվա դրությամբ ունեմ.

Տուն – մեկ: Այն ունի առաստաղ, հատակ և չորս պատ: Դրսից կոկիկ ու ամուր է երևում. մենք այնտեղ ապրում ենք. ամռանը շոգից ենք տապակվում, ձմռանը՝ ցրտից:

Ընտանիք – մեկ: Դա ես, ամուսինս և մեր երկու երեխաները միասին վերցրած ենք:Սնվում ենք նույն սեղանից, օտարների մոտ հպարտ ու հաջողակ ենք ձևանում, իրարից չենք թաքցնում մեր խեղճությունը.մեր սիրտը ցավում է միմյանց համար:

Երեխաներ – երկուսը՝ աղջիկ և տղա: Տղաս բանակում է: Նամակներում և իրեն է գովում և բանակը, բայց վերջերս ասացին, թե զենքից հիվանդագին վախ ունի: Տեղափոխել են խոհանոց, կարտոլ է կլպում: Աղջիկս աշխատում է մի փոքրիկ խանութում: Շատ է հոգնում: Ուրիշներն այդ տարիքում պարելուց են ուժասպառվում, նա հոգնածությունից է ոտքի վրա քնում: Ստացածն էլ ի՞նչ է՝ հեչ բան, միայն շրթներկ գնելուն էլ չի հերիքում:

Ամուսին – մեկ… Եվ փառք աստծո, որ մեկ… Գիշերները խլուշտ-խլուշտ պառկում ենք իրար կողքի: Մեկ-մեկ սառչում եմ, ոտքերս մտցնում եմ իր վերմակի տակ, ստիպված գիրկն է առնում տաքացնում. որ հիվանդանամ, բուժման ծախսն ինքն է հոգալու:

… Ուրեմն. տուն՝ մեկ, ընտանիք՝ մեկ, ամուսին՝ դարձյալ մեկ, երեխա՝ երկուսը… Ետքը: Զարդեր՝ մի քանի կտոր. բոլորն էլ էժանագին, բայց անունը ոսկի է: Երբեք շուքս չեն ավելացրել, բայց պետքն եղած դեպքում քիչումիչ փողով կվաճառվեն: Պահում եմ նեղ օրվա համար:

Դիպլոմ – մեկ. ոչ ավել, ոչ պակաս՝ տնտեսագիտականի: Երբեք չեմ աշխատել այդ մասնագիտությամբ: Բայց հպարտանում եմ, գումարում արժանիքներիս թվին, թեև նույնիսկ սեփական կյանքս հմտորեն չեմ վարում, ուր մնաց ՝տնտեսություն:

Մայր – ծեր և հիվանդոտ: Ընտանեկան հոգսի ծանրության տակ չի հասցրել ապրել ու հիմա իր չապրած օրերի հախը ինձնից է ուզում. մի գլուխ փնթփնթում է ու փնթփնթում, իր դժգոհություններով ու պահանջներով կյանքս կերել է: Իր կորցրածը հերթով թվարկում է ու մատները բռան մեջ ծալելով ծախում վրաս` թանկ: Մոտը գնալիս պարտականություն եմ կատարում` իմ գիտակից լինելն ընդգծելով:

Եղբայր – դարձյալ միակը` Ռուսաստանի փողոցներում… Խոսելիս մեծ-մեծ բրդում է, բայց հպարտությունը թույլ չի տալիս խոստովանել, որ ոչ Հայաստանում, ոչ Ռուսաստանում, ոչ էլ աշխարհի որևէ կետում էս հողը իրեն տալու բան չունի՛, չունի՛, չունի՛… Ծերացող տղամարդու նման նոթոտ թախծի պահին սկսում է իր սիրային արկածներից պատմել, բայց ողջ կյանքում մի կին չունեցավ կողքին. անընդհատ փոփոխվում են` կամ մինչև տասնյոթ տարեկան, կամ քառասունից բարձր կանայք: Չի կարողանում ո՛չ դեռ չապրած ու ոչինչ չտեսած կնոջը պահել կողքին, ո՛չ էլ արդեն ապրած ու ոչինչ չտեսածին… Տիպիկ մարդ է. ապրելով երազում է երկինք, մեռնելով` վերադառնում է դեպի հողը … Եվ դեռ կանգառ չունի. անընդհատ շրջապտույտի մեջ է:

… Եվ այսպես, թարմացնենք ցուցակը. տուն, երեխա, ամուսին, զարդեր, դիպլոմ, մայր, եղբայր… Այ, այստեղ կասկածների մեջ եմ. հարազատներին հանե՞մ հաշվեկշռից, թե՞ թողնեմ: Մարդկանց մեծ մասն ունի այդ ամենը և ունեցվածք էլ չի համարում, թեև նվիրում ու վաճառում է, կորցնում ու գտնում, բայց ո՞վ է նման բաների համար իրեն հաշիվ տալիս, ուր մնաց թե նստեն ու հաշվապահություն անեն:

… Ի վերջո, գլուխը քարը, թե ուրիշներն ինչ են անում: Ուրեմն ո՞նց հաշվեցի. Տուն՝ չորս պատով, երեխաներ՝ հորով-մորով, ամուսին՝ առկա, մայր՝ միակը, զարդեր՝ ստից-փտից, դիպլոմ՝ ստացած պետական համալսարանից, եղբայր՝ բնածին ձախողակ… Հաջորդը՝ բակ՝ օդ ու հողով, ոչ այնքան մեծ, ուր սրտնեղության պահերին ինձ դուրս եմ գցում… Շան բուն՝ շնով: Շուն՝ չհաչող,խեղճումեղճ, ջահել: Չհաչելու պատճառը չգիտեմ,շուկայից եմ գնել, հենց այդպիսին՝ արատավոր: Վաճառողը ջահել, ճարպիկ տղա էր, կապեց գլխիս, բայց կպահեմ, շունչ է:

… Հողակտոր – Թոխմախի գերեզմանոցում: Գնված է տասը տարի առաջ, տատիս թաղման օրից: Մի հոգու համար շատ է, բայց մեր գերդաստանից Հայաստանում միայն ես եմ մնացել, մայրս էլ իր հայրական գերեզմանոցում տեղ ունի… Լավ մեծ տարածք է. կուզեմ լայնքով կպառկեմ, կուզեմ՝ երկայնքով: Մեռելոցի օրերին երբեմն այցի եմ գնում, տատիս վրա խունկ ծխում, հողակտորը խնամում: Քանի ես ողջ եմ, իմ բաժին հողում փուշուտատասկ է բուսնում: Գնացածս պահին քաղհանում եմ, քոքահան անում, դեն նետում, բայց համառ են, անընդհատ աճում են: Ծակելիս մղկտացնում են, բայց ծաղկող են: Օգոստոսի կեսերին ծաղիկ են տալիս՝ կապույտ գույնի, երևի ջրի կարոտից… Փշոտ, թե անփուշ՝ իմն է:

Ավտոմեքենա – մեկ և կիսափտած: Գնել եմ այն փողով, որն ինձ նվիրեց աշխատակիցս ի նշան երախտագիտության. դատարանում սուտ վկայություն տվեցի՝ իբր տեսել եմ նրա կնոջը անառակությամբ զբաղվելիս, ինչի շնորհիվ նա դատը շահեց:

Գույք – տան ապրանք՝ եղած-չեղած. որը գնել եմ, որը՝ նվեր ստացել, որը՝ գողացել, մի խոսքով՝ արժեքավոր ոչ մի բան: Դրանց մեջ միակ պետքականը՝ պղինձ՝ չտեսնված, արտասահմանյան: Անցյալ տարի ծննդյանս օրը ընկերուհիներս բերեցին: Միամիտներ… Մտածել են տունուտեղ ունի, մարդ ու երեխա, լիարժեք կին դառնալու համար միայն պղինձն է պակասում:

Ընկերուհիներ – չար, բարի, սիրուն, տգեղ, շաղակրատող, նախանձող, սիրող, բամբասող, մի խոսքով՝ խառը տիպի.պարտադիր հավաքվում ենք իրար ծննդյան օրերին, հարսանիքներին, թաղումներին… Մնացած դեպքերում՝ ոնց պատահի: Նրանցից լավագույնը՝ Ալվարդ – շատ մոտ ու հարազատ. փակված հոգեբուժարանի սենյակում: Տարիներ առաջ երկու հայելիների արանքում նստած գուշակություն անելիս հոգին հանկարծ դուրս է թռել միջից և այլևս չի վերադարձել. կորցրել է իրեն, ետդարձի ճամփան չի գտնում: Նրան հենց այդպես էլ խնամում են՝ երկու հայելիների արանքում նստած:

Երբեմն այցի եմ գնում: Ինձ համար բացում են նրա սենյակի դուռը: Հայելիները սիրում եմ: Մի անգամ համարձակվել եմ կանգնել երկու հայելիների միջև: Հայելիները սառը պատկերներ են ցույց տալիս. մեկում ես թռչկոտող աղջնակ եմ, մյուսում՝ անատամ պառավ: Իրականությունը ես եմ՝ լռված երկու հայելիների արանքում: Սիրտս կուչ եկավ, շտապ դուրս եկա. չլինի հանկարծ հոգիս դուրս թռչի. էդ մի հոգին է մնացել ինձ, էն էլ դառնա թափառական: Համ էլ ինձ էդպես խնամքով չեն փակի հայելիների արանքում, մինչև հոգիս գտնի տունդարձի ճամփան: Ո՞վ ունեմ: Անմիջապես մեռած կհամարեն, կտանեն, կթաղեն:

Գլխապտույտ սեր՝ չկա: Հարստություն՝ չկա: Փառք ու պատիվ՝ չկա ու չկա: Աշխարհացունց գործեր՝ չկան: Սրբի լուսապսակ՝ չկա՛, չկա՛, չկա՛… Խելք՝ չկա. պրծ՝ իսպառ… Կա: Կա-երի մեջ՝ մի քանի մանր-մունր սիրային եղելություններ, որոնք միջանկյալ բառերի պես կյանքիս իմաստն չփոխեցին, այլ միայն երանգ տվեցին, և այն էլ՝ դառը: Բախտ ու հաջողություն՝ չիք: Հին հայերի ցավը տանեմ. չկան զրոն է, մինուսն էլ իմ կողմից, էդ մի աղայությունն էլ ես անեմ:

… Ի մի բերենք.թվարկենք մինչ այս նշվածը. Տուն-տեղ, մարդ ու երեխա, մայր, եղբայր, դիպլոմ, զարդեր, հանդերձյալ կյանքի պարագաներ՝ ավելի կոնկրետ. հողոկտոր Թոխմախում, ընկերուհիներ, մեքենա… Ի՞նչ մնաց: Հա: Հարևաններ՝ երկուսը. աջակողմյան և ձախակողմյան: Հետները շփում չունեմ, բայց մարդկային են: Մի քանի օր առաջ, երբ ամուսինս կատաղածտուն եկավ ու բակում բարձր-բարձր հայհոյում էր, ձախակողմյանը սաստեց: Կարող եմ բողոքե՞լ: Չէ՛:

Հագուստ. որի մեջ ամենաերևելին մի զույգ կոշիկ է, համարյա նոր, ընդամենը երեք տարվա հագած… Եվ պիջակ՝ երկուսը: Մեկն առած օրվանից թևս գցած չկամ, չնայած ունեցած-չունեցաս դրանք են: Գնելու օրը երեխաներին մենակ էի թողել տանը, եկա տեսա շան բունը վառել են: Շան բուրդն էլ էր այրվել: Ամուսինս ինձ քացու տակ գցելով ծեծեց, մինչև հիմա վիրավորանքից էդ պիջակին նայել չեմ կարողանում: Մյուսը սիրում եմ, լավ է նստում վրաս, ինձ աղայի տեսք է տալիս… Իսկ ես աղքատ, կոպեկի կարոտ:

Ակնոց՝ հեռատեսության համար. պլյուսով… Բոլոր հարցերում մինուսով եմ, ակնոցի հարցում պլյուսով: Հավանաբար ծերությունը հենց այդպես էլ գալիս է՝ կորուստներով: Երբ զգացի, որ ծերանում եմ, խուճապի մատնվեցի. ոչ մի օր դեռ իմ սրտով չեմ ապրել, իսկ մարմինս արդեն սմքում է, բռնել է մահվան ճամփան: Սկսեցի ձվով դիմակներ քսել դեմքիս, սպորտով զբաղվել: Մի երկուսն անմիջապես զգացին, որ թարմացել եմ, կաթնավաճառը նույնիսկ շոռաչքություն արեց: Բայց մի քանի ամսից կանգ առա. անօգուտ է: Ապրես, թե չապրես, կյանքն իր հունով գնում է առանց ետ նայելու ու հաշիվ տալու:

Փողոց – մեկ. երկարուձիգ, ուր ցերեկով մարդիկ վերուվար են անում տների առջևով, իսկ գիշերներն այնտեղ վայրենացած շները հաչոցներով վախեցնում են մարդկանց:

Քաղաք – Երևան անունով: Նույնպես իմը ի պաշտոնե. այնտեղ ես ապրում եմ:

Կամուրջ – մեկ. բոլորովին նոր և ամենամոտիկը: Բացումը վերջերս են արել. անունը՝ Դավթաշենի, բարձրությունը՝ հարյուր մետր:

… Հենց հիմա կանգնած եմ կամրջին: Ուզում եմ ցած նետվել: Եթե համարձակությունս հերիքի ու ցած նետվեմ, ես կլինեմ այս կամրջից նետվող առաջին գիժը: Առավոտյան թերթերը լուրը կցփնեն քաղաքով մեկ, և ինչպես ամեն ինչի առաջինը՝ կմնամ մարդկանց հիշողության մեջ… Կյանքում գոնե մի անգամ կլինեմ առաջինը:

… Բայց սիրտս մի քիչ կախ է: Երկու ժամ է կանգնած գցում- բռնում եմ՝ անե՞մ, թե՞ չանեմ: Ախր հարյուր մետրը քիչ է, չնչին բարձրություն: Մարզիկներ կան՝ հազարավոր մետրերից են նետվում և ահագին հաջող ելքով… Չեմ ուզում զիջել: Կյանքում շատ բաներ եմ զիջել ու շատերին եմ զիջել: Բայց մահվան հարցում վերջ՝ զիջում չկա… Ուրե՞մն ես համաձայնվեմ վեր թռչելու փոխարեն վար թռչել և ընդամենը հարյո՞ւր մետր:Էն էլ այն դեպքում, երբ վերջնահաշվում ունեմ՝ տուն ու տեղ, մարդ ու երեխա, մահվան պարագաներ, քիչ թե շատ տանելի հարազատություն… Ինչ գլուխ տանեմ. չունեցածի մասին էլ լռում եմ, ինչպես խոսքի արժեքը չիմացող ձուկ… Վերջնահաշվում մնում է ահագին բան… Իսկ ինձ դեմ են տալիս ընդամենը հարյուր մետր: Շատ եմ ուզում այս կամրջից նետվող առաջին գիժը լինել, բայց նման բախտ ու հաջողության դիմաց հարյուր մետրն ի՞նչ է՝ ձեռառնելիք: Եթե մեկ այլ երկրում ապրեի, էլի՝ ոչինչ, բայց Հայաստանում սարեր կան՝ ստորոտից մինչև գագաթ կիլոմետրերով են չափվում…

Եվ այսպես, ես գիծ եմ գծում այս ամենի տակ, ինչպես բանիմաց հաշվապահ և գծից ցած լրացնում եմ վերջնահաշիվը.

Ծախսված դրամագլուխ – օրեր՝ քառասուն անգամ երեքհարյուր վաթսունհինգ, տասներկու ժամ, քսան րոպե և մանրմունր վայրկյաններ:

Կանխիկ վճարված է – կյանք. օր գումարած օր հավասար է կյանք, օրերի փոփոխությունից կյանքը չի փոխվում:

Վճարի դիմաց – ձեռք է բերված մահ. մարդու միակ հավատարմությունը՝ կյանքի պես չի փախչում մեզանից:

Եկամուտը – Հը՛, հը՛… Չէ: Նախ քմծիծաղ, ապա՝ հը՛, հը՛:

Ետվերադարձ չկա՝ զերո:

Պարտքեր – մարման ենթակա չեն օրերի պակասության պատճառով:

Ապառիկ – հույս կամ հուսահատություն. նայած հոգու տարողության:

Վերջնահաշվում – ապրված է վնասով: Գործառուին համարել սնանկ, կյանքն՝ անվավեր:

2000թ․