Ես փոխում եմ տերս

Տատս էլ նման մի բան ա­նում էր. շա­բա­թը պար­տա­դիր եր­կու ան­գամ վա­զում էր տեր­տե­րի մոտ՝ դրախ­տի ու­ղե­գիր պատ­վի­րե­լու ու վե­րա­դառ­նա­լով սկսում. «Եր­կու հար­յուր քա­ռա­սուն շիշ օ­ղի, մի կով, հինգ հար­յուր լա­վաշ…- սնուն­դից անց­նում էր մյուս ծախ­սե­րին,- դա­գաղ, տեր­տեր, մե­ռել…». սե­փա­կան հո­գե­հա­ցի ցու­ցակն էր կազ­մում, որ­պես­զի ստու­գի՝ խնա­յած գու­մա­րը կհե­րի­քի՞։ Ա­պա ճշգրտում. «…Ե­թե դա հի­մա պա­տա­հի,- ու կրճա­տում էր՝ էս, էն, էն…»։ Ես էլ նրան ձեռ էի առ­նում՝ «Փող չլի­նե­լու պատ­ճա­ռով տա­տը թաղ­ման ծախ­սե­րից կրճա­տել է մե­ռե­լը»։

Նա ողջ կյան­քում այդ նպա­տա­կի հա­մար փող հա­վա­քեց և մե­ռավ այն­քան զա­ռամ հա­սա­կում, որ նրա թաղ­ման ծախ­սը գե­րա­զան­ցում էր հո­լի­վուդ­յան ցան­կա­ցած ֆիլ­մի բյու­ջեն։ Տա­տիցս ինձ մնա­ցած միակ շքեղ ժա­ռան­գութ­յու­նը ցու­ցակ կազ­մե­լու տա­ղանդն է։ Թեև՝ ի վեր­ջո ցու­ցա­կի գա­ղա­փա­րը տա­տինս չէր. ցու­ցա­կը տիե­զեր­քի միակ հաշ­վա­պա­հա­կան փաս­տա­թուղթն է, ո­րը բա­րեկր­թութ­յու­նից ել­նե­լով ան­վա­նել ենք ճա­կա­տա­գիր, ինչն էլ, ըստ էութ­յան, երկ­նա­վո­րի տա­լի­քի ու առ­նե­լի­քի ցու­ցակն է։ Ես էլ վերց­րի թուղթ ու մա­տի­տը և սկսե­ցի ցու­ցակ կազ­մել։ Դա թաղ­ման ծախ­սե­րի ցու­ցակ չէր, ա­վե­լի տխուր էր, ո­րով­հետև ես գրում էի ստրկութ­յան մի նոր պայ­մա­նա­գիր, փո­խում էի տերս. «Է­սինչ՝ քսան դո­լար, է­նինչ՝ հար­յուր, էն մե­կե­լին՝ վաթ­սուն»… Գ­րե­ցի՝ ում ինչ­քան եմ խա­բել ու դրե­ցի աչ­քի ա­ռաջ, որ ան­գիր ա­նեմ հե­տա­գա կյան­քի հա­մար, ո­րով­հետև վատ հի­շո­ղութ­յուն ու­նեմ, կխառ­նեմ ի­րար, խայ­տա­ռակ կլի­նեմ։

Աստ­վա­ծաշն­չի հետ հա­մա­ձայն չեմ. սուտ խո­սե­լը էն­քան էլ վատ բան չէ, որ­քան ներ­կա­յաց­վում է, ո­րով­հետև ե­թե ես հարևա­նու­հուս հար­ցին՝ որ­տե­ղի՞ց ­մա­տա­նին, ճիշտն ա­սեմ՝ դա հա­վա­սա­րա­զոր է նրա դեմ մա­հա­փոր­ձի։ Տե­ղում կպայ­թի։ Ես հո չե՞մ ­կա­րող ինչ-որ մա­տա­նու պատ­ճա­ռով կյան­քից զրկել միակ հարևա­նու­հուս։ Իսկ ո՞ւր մ­նաց քրիս­տո­նեա­կան հու­մա­նիզ­մը։ Բայց ե­թե ան­գամ մեղք եմ գոր­ծում, ու­րեմն ես իմ բա­ժին դժոխ­քը տա­լիս եմ հո­րաք­րոջս, ո­րով­հետև նա՛ ինձ դրդեց դրան։

Աչ­քե­րը չեն տես­նում։ Փա­ռը ե­կել, ծած­կել է:

– Էս էլ ծե­րութ­յան խե­րը,- թնկթնկաց,- փող է պետք վի­րա­հա­տութ­յան հա­մար՝ ու­ղիղ չորս հար­յուր դո­լար։ Բայց որ­տե­ղի՞ց։

– Կու­ղար­կեմ,- խոս­տա­ցա։

Պառ­կում եմ քնե­լու։ Լավ, ա­սենք վա­ղը ծե­րա­ցա ու նույն վի­րա­հա­տութ­յու­նը ինձ պետք ե­ղավ, կամ էլ մեկ այլ վի­րա­հա­տութ­յուն… հո­րա­քույրս ինձ նման եղ­բոր աղ­ջիկ ու­նի, ե՞ս­ ով ու­նեմ։ Իմ աշ­խա­տե­լու, ստեղ­ծե­լու լա­վա­գույն տա­րիքն է ու կո­պեկ չու­նեմ հետ գցած։ Վերջ, վաղ­վա­նից փող կհա­վա­քեմ։ Որ­պես­զի գլուխ չտրա­քաց­նեմ, ինչ­պես միշտ կըն­դօ­րի­նա­կեմ տա­տիս մե­թո­դը՝ մի ե­րեք լիտ­րա­նոց բան­կա կվերց­նեմ, բե­րա­նը կզմռսեմ, վրան դա­նա­կով ճեղք կա­նեմ ու ձեռքս ըն­կած հինգ հար­յուր դրա­մա­նոց­նե­րը կգցեմ մե­ջը։ Տար­վա վեր­ջում ինչ գու­մար հա­վաք­վեց, էդ գնի ոս­կե­ղեն կառ­նեմ։ Երբ էլ պետք ե­ղավ, կվա­ճա­ռեմ, սրա-նրա ձե­ռին չեմ նա­յի։

Իմ ո­րո­շած ոս­կե­ղե­նը ա­ռա։ Ինձ­նից գոհ նա­յում եմ կար­միր տու­փի մեջ պլպլա­ցող մա­տա­նուն։ Լավն է, քա­րը՝ մա­քուր, անհ­րա­ժեշ­տութ­յան դեպ­քում հինգ րո­պեում կծա­խեմ, բայց Աստ­ված պետք չբե­րի։ Հի­մա էլ մտա­ծում եմ՝ հի­սուն տա­րե­կան կին եմ, մի կար­գին շոր չեմ հա­գել, մի կար­գին ոս­կե­ղեն չեմ կրել… որ պի­տի չվա­յե­լեմ, չօգ­տա­գոր­ծեմ՝ չու­նե­ցա­ծի հա­շիվ է, բա էլ ո՞ւմ ­հա­մար եմ ինձ զրկել, կո­պեկ-կո­պեկ հա­վա­քել։ Ինձ­նից հե­տո ե­սիմ ի՞նչ ­շու­նու­գե­լի բա­ժին դառ­նա։

– Էդ ինչ սի­րուն մա­տա­նի է,- ա­ռա­ջի­նը հարևա­նու­հիս նկա­տեց, երբ չո­րա­ցած հա­ցե­րը լցնում էի աղ­բա­տա­րի մոտ դրված արկ­ղը։ Սա այն հարևա­նու­հիս է, ո­րին չու­զե­ցի սպա­նել ճիշ­տը ա­սե­լով։ Խա­բե­ցի.

-Ա՜ ա՜… ­Նո­յի թվի է։ Մեր հար­սա­նի­քին ա­մուս­նուս ըն­կեր­ներն էին բե­րել։

– Է՜, հար­սա­նիք… դրա՞ նման բա­ներ եմ նվեր ստա­ցել,- ար­հա­մար­հան­քով մա­տա­նուս նա­յեց ու հո­գոց հա­նեց նա,- բայց էս տա­րի­նե­րին ծա­խե­ցի։

– Դա էլ է հա­ջո­ղութ­յուն,- թև տվե­ցի ես,- որ ծայ­րա­հեղ պա­հե­րին մի բան ու­նե­նում ես ծա­խե­լու էդ վի­ճա­կից դուրս գա­լու հա­մար։

– Էդ բրիլ­յա՞նտ­ է,- զար­մա­ցավ քույրս՝ աչ­քե­րից վի­րա­վո­րանք ճա­ռա­գե­լով,- չմե­ռար՝ բրիլ­յան­տի տեր էլ դա­ռար, էն էլ ե՞րբ՝ հա­մաշ­խար­հա­յին ճգնա­ժա­մի տա­րում։

– Հա­սա­րակ քար է,- սրան էլ խա­բե­ցի, թե չէ կմտա­ծի՝ փող ու­ներ, բայց հար­սա­նի­քիս է­ժա­նա­նոց նվեր բե­րեց,- հի­մա գի­տե՞ս­ ինչ տեխ­նո­լո­գիա­ներ կան՝ «սա­տա­նի ե­ղուն­գին» էլ սպի­տակ փայլ կտան։ Ջրի գին եմ ա­ռել, ե­րեք գրամ չկա։

– Ինչ­քան ես ա­ռել որ…­հեչ գի­տե՞մ՝ ոս­կու գրամն ինչ ար­ժե։

– Հի­սուն դո­լար,- ա­սում եմ։ Սա քի­թը քշտում է, իբր՝ չհա­վա­տա­ցի, բայց գլուխ չեմ դնում, ու ձ­ևաց­նե­լով, թե գործ ու­նի՝ գնում է։

– Ե­թե մե­կը մի քիչ փող պարտ­քով տար, կգնա­յի հե­տա­զոտ­ման։ Դժվա­րը մինչև օ­գոս­տոս է, օ­գոս­տո­սին մե­րոնք որ մեղ­րը քա­շեն, կվե­րա­դարձ­նեմ,- ա­սում է տե­գորս կի­նը ու նա­յում մա­տիս,- փո­րա­ցա­վե­րից գի­շեր­նե­րը չեմ քնում։ Երևի կա­նա­ցիս է։

Սրան առ­հա­սա­րակ ճշմար­տութ­յու­նը հա­կա­ցուց­ված է՝ այն տե­սակն է, որն ու­րի­շի հաղ­թա­նա­կը հա­մա­րում է սե­փա­կան պար­տութ­յուն։ Գնա­լու է խեղճ ա­մուս­նու միսն ու­տի։

– Ես էլ էս մա­տա­նին հո­րաք­րո­ջիցս ժա­ռան­գութ­յուն էի ստա­ցել, ա­սե­ցի մի քա­նի օր դնեմ, հա­վեսս հա­նեմ, նոր ծա­խեմ։ Ձեռս կո­պեկ չկա։ Կա­րո՞ղ­ է ու­զես։

– Ո՜նց­ եմ նա­խան­ձում,- ի­րեն չզսպեց տե­գորս կի­նը,- որ մար­դիկ հա­րա­զատ­նե­րից ինչ-որ բան են ստա­նում, թե­կուզև մի գար­շոկ, հա՛։ Իմ վրա ծնող­նե­րիս աշ­խա­տանքն էլ է հա­րամ­ված։

– Ի՜նչ ­բախ­տա­վոր­ներ կան,- իբր ու­րի­շի մա­սին է պատ­մում տալս,- էս չե­ղած տա­րում հարևանս վե­րար­կու է ա­ռել,- ու հա­մա­ռո­րեն նա­յում է մա­տիս։

– Իմ ծա­նոթ­նե­րից մե­կը շատ է­ժան ծա­խում էր, ա­ռա,- սկսում եմ մե­ղա­վոր-մե­ղա­վոր ար­դա­րա­նալ,- փո­ղը քիչ-քիչ տա­լու պայ­մա­նով։

– Ինչ­քա՞ն։

– Քսան դո­լար։

– Քսան դո­լարն էլ է­սօր­վա դրութ­յամբ քիչ փող չի,- խայ­թում է։

Մտքումս ինձ մե­ղադ­րում եմ՝ սրանք ո՞վ­ են, որ հլա պի­տի ար­դա­րա­նամ էլ։ Վեր­ջին հաշ­վով՝ հո մարդ չեմ սպա­նել։

– Շատ է, թե քիչ՝ չգի­տեմ- ա­սում եմ ինք­նա­գոհ,- բայց ձեռն­տու ա­ռու­տուր եմ ա­րել։

Ա­մուս­նուս ըն­կե­րոջ կի­նը ան­մի­ջա­պես գո­վեց.

– Բա ի՞նչ, մարդ մի քիչ էլ է­գոիստ պի­տի լի­նի, ով ա­սեց, որ տուն մտա­ծը պի­տի է­րե­խե­քի վրա ծախս­վի։ Մենք էլ ենք մարդ, չէ՞։ Ինչ­քա­նո՞վ­ ես ա­ռել։

– Վաթ­սուն դո­լար,- սրան էլ ա­պա­հո­վութ­յան հա­մար խա­բե­ցի. եր­բեք չես ի­մա­նա, թե ինչ կա դի­մա­ցի­նի սրտում։

– Տե­ղը հի­շո՞ւմ­ ես։ Պի­տի դա­սա­վո­րեմ՝ ինձ հա­մար էլ առ­նենք։

– Նե­ղա­ցող­ներ չլի­նեն,- ա­սաց շեֆս ու սա էլ մա­տիս նա­յեց, ո­րով­հետև էն­քան նոր բան չէի ու­նե­ցել, էն էլ զարդ, որ ու­զած-չու­զած մտնում էր դի­մա­ցի­նի աչ­քը,- ըն­դու­նա­կութ­յուն ու տա­ղանդ հաշ­վի չեմ առ­նե­լու։ Ֆի­զի­կա­կան ոչն­չաց­ման հարց է. ով քիչ թե շատ ա­պա­հով­ված է, ա­ռա­ջի­նը նրան եմ կրճա­տե­լու։

Ժո­ղո­վից հե­տո մտա մո­տը.

– Բի­ժու է,- ա­սա­ցի մա­տա­նուս մա­սին,- չեք հա­վա­տում՝ գնանք տո­նա­վա­ճառ, տե­ղը ցույց տամ, տե­սեք՝ քա­ռորդ դո­լար ար­ժե, էն է որ՝ պլպլում է։

Դուրս ե­կա ու զար­մա­նում եմ. էս մի պստիկ մա­տա­նու հա­մար հա­զար հո­գու խա­բե­ցի, բա մի­լիո­նա­տե­րե­րը ո՞նց­ են ա­նում, ով գի­տի՝ ի­րենք ի­րենց էլ են խա­բում։

Տրանս­պոր­տում մի կին նա­յում է մա­տիս ու փսփսում կող­քի­նի ա­կան­ջին։

– Տես, մար­դիկ կան՝ եր­բեք չեն մո­ռա­նում, որ կին են, զարդ են կրում։

– Ու­նեն՝ կրում են,- ար­ձա­գան­քում է մյու­սը,- մեր օ­րե­րում ո՞վ­ ու­նի էդ հնա­րա­վո­րութ­յու­նը։

Որ շատ չտանջ­վեն, խառն­վում եմ խո­սակ­ցութ­յա­նը.

– Ոս­կեջ­րած ար­ծաթ է։

– Հի­մա ար­ծաթն է­ժան է,- ա­սում է նրան­ցից մե­կը,- ես ար­ծա­թե գդալ­ներ հանձ­նե­ցի, գրա­մը հար­յուր դրա­մով հաշ­վե­ցին։

– Չէ, սա մի քիչ թանկ է, աշ­խա­տանք կա վրան,- ա­սում եմ։

– Ինչ­քա՞ն։

– Մե­կու­կես դո­լար,- ստում եմ ներ­քին բա­վա­կա­նու­թյամբ ու մտա­ծում, որ սուտ ա­սե­լու մեջ էլ մա­զո­խիզ­մի տարր կա. փաս­տո­րեն մարդ սրի­կա­յութ­յուն ա­նե­լիս էլ է հա­ճույք զգում։

Ա­ռա­վոտ շուտ շեն­քի լիա­զո­րը ակ­տիվ բնա­կիչ­նե­րի հետ ծե­ծում է դուռս.

– Պե­տութ­յու­նը հո ձեր ստրու­կը չէ՞, էդ դուք պի­տի պա­հեք պե­տութ­յու­նը, ոչ թե պե­տութ­յու­նը ձեզ։ Ա­մեն բնա­կա­րան ե­րե­սուն դո­լար պի­տի տա։ Վե­րե­լա­կը պի­տի նո­րոգ­վի։

– Ինքս մեծ հա­ճույ­քով, բայց փող չու­նեմ։

Նրանք չեն վի­ճում, խմբո­վին սու­սու­փուս նա­յում են ձեռ­քիս:

– Կար­միր պղինձ է, դրել եմ, որ ճնշումս կար­գա­վո­րի,- ներ­սից ինձ ու­տե­լով՝ ար­դա­րա­նում եմ:

– Պղին­ձը ճնշո՞ւմ­ է կար­գա­վո­րում,- ա­սում է խմբի պա­ռավ­նե­րից մե­կը, ձեռքս բռնած տնտղում մա­տա­նին,- լավն է, ես էլ կառ­նեմ։ Ճնշում էլ ու­նեմ։ Ի՞նչ­ ար­ժե։

– Է­ժան՝ մեկ դո­լար։

Պա­ռավն է­լի է նա­յում.

– Տես­քից չես ա­սի՝ է­ժա­նա­նոց է, տե­ղը կնկա­րագ­րե՞ս։- Ու ես սկսում եմ մի տեղ հո­րի­նել հենց մեր շու­կա­յի մուտ­քի մոտ… Պա­ռա­վը գայ­թակղ­ված ու դող­դո­ղա­լով շո­շա­փում է, իր չտես­նող աչ­քե­րը մա­տա­նուս վրա հիա­ցա­կան կկո­ցած, ու էս պատ­մութ­յան ողջ ըն­թաց­քում ա­ռա­ջին ան­գամ խղճի խայթ եմ զգում. բո­լորն էլ էս­պես ա­ներևույթ են շարժ­վում դե­պի դժոխք՝ ինչ­պես հար­բե­ցող­նե­րը՝ ա­մեն ինչ սկսվում է ա­ռա­ջին բա­ժա­կից։ Ա­հա՛, ա­հա՛ կյան­քի ա­նար­դա­րութ­յու­նը՝ Աստ­ծո հո­րի­նած կյան­քի հա­մար ե՛ս ­պի­տի դժոխք վաս­տա­կեմ։

Ամս­վա վեր­ջին գա­լիս է միակ ըն­կե­րու­հիս.

– Պա­հո՜,- հիա­նում է իմ զար­դով,- էս ինչ զար­գա­նալ ես զար­գա­ցել։ Էս­պի­սի ճա­շակ հեչ ես չու­նեմ։ Ոս­կի է, չէ՞, ինչ­քա­նո՞վ­ ես ա­ռել…

Ու­զում եմ հի­շել մա­տա­նու գի­նը, բայց չի ստաց­վում, կմկմում եմ։

– Հը՞, գաղտ­նի՞ք­ է։

Ես դեռ հի­շո­ղութ­յունս եմ փորփ­րում. Շի­րա­կա­ցու տա­րի­քը հի­շում եմ, Երկ­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յի­նում կռված հայ գե­նե­րալ­նե­րի ա­նուն­նե­րը, ան­գամ Մեն­դե­լեևի աղ­յու­սա­կում ծծմբի կշիռն եմ հի­շում, բայց էդ ան­տեր մա­տա­նու գի­նը՝ չէ։

Նա ինձ նա­յում է չռված աչ­քե­րով.

– Գո­ղա­ցե՞լ­ ես։

– Հո հի­մար չե՞ս։

– Ին­չի՞ որ… գի­տես ի՜նչ­ ա­հա­վոր բան է կյան­քը, գի­տես՝ ո՜նց­ է փո­խում մար­դուն։

– Հա,- կա­տա­կում եմ,- դրա հա­մար կա­րե­լի է բա­րո­յա­կան փոխ­հա­տու­ցում պա­հան­ջել երկն­քից, բայց ես եր­բեք դա չեմ ա­նի, ո­րով­հետև ճեր­մակ մի հրեշ­տակ սև սա­տա­նա դար­ձավ էդ պատ­ճա­ռով։

– Ա­սում ես, որ հա­մո­զես, իբր փո­ղը տվել, ա­ռել ես։

– Հա։ Էդ փոք­րիկ ոս­կե օ­ղը կյան­քի դա­սա­վո­րութ­յու­նը ինձ ա­վե­լի լավ հաս­կաց­րեց, քան աստ­վա­ծաշնչ­յան բո­լոր պատ­վի­րան­նե­րը միա­սին վերց­րած։ Ի՜նչ­ ա­հա­վոր բան է ունևոր լի­նե­լը, ինչ­քան պի­տի ար­դա­րա­նաս, որ Երկ­նա­վո­րը քեզ մի մա­տա­նի ա­վե­լի է տվել, ինչ­քան ճկուն պի­տի լի­նես մարդ­կանց չա­րութ­յու­նը շրջան­ցե­լու հա­մար, ինչ­քան խո­հեմ՝ նրանց նա­խան­ձից խու­սա­փե­լու հա­մար։ Եվ ա­նընդ­հատ պի­տի խա­բես… որ դի­մա­ցինդ ի­րեն կյան­քից վի­րա­վոր­ված չզգա ու վրե­ժը քեզ­նից չլու­ծի։

– Ա­ռանց կողմ­նա­կի զե­ղում­նե­րի՝ ինչ­քա­նո՞վ։

– Քեզ­նից ա­ռաջ հա­զար հո­գի հարց­րել է ու ա­մեն մե­կին մի գին եմ ա­սել։ Էն­քան եմ խա­բել, իս­կա­կան գի­նը մո­ռա­ցել եմ։

Ու այս­տեղ հի­շո­ղութ­յանս ծալ­քե­րից հա­նում եմ տա­տիս մո­ռաց­ված ժա­ռան­գութ­յու­նը՝ ցու­ցակ կազ­մե­լու տա­ղան­դը, ին­չը տատս փոխ էր ա­ռել բուն կյան­քից։